Grzegorz Sobaszek: Muszę kończyć, umieram. Komedia kryminalna

Szafa 2010.

Czarny humor

Grzegorz Sobaszek postanowił napisać książkę, która wyróżniałaby się na księgarskich ladach i cieszyła wielbicieli wyrafinowanych lektur oraz absurdalnego humoru. Postarał się o to, by w fabule nic nie było do końca jasne, a swojego bohatera wyposażył w wyraziste, ale czasem irytujące cechy. Zbudował w ten sposób książkę, która cieszy i rozczarowuje jednocześnie, znudzi wielbicieli „klasycznych” humorystycznych kryminałów, choćby spod znaku Joanny Chmielewskiej, dostarczy za to sporo rozrywki czytelnikom nastawionym na nieschematyczną akcję i odważny styl w prowadzeniu narracji. Szkoda, że dobre pomysły zabija Sobaszek motywami zwyczajnie słabymi, a do takich należy… obraz głównego bohatera.

Maksymilian jest życiowym nieudacznikiem. Ten trzydziestoparoletni mężczyzna od czternastu lat próbuje powiedzieć żonie, że chciałby od niej odejść – marzy o tym od chwili, zanim się z nią ożenił. W wolnym czasie Maksymilian planuje kolejne zbrodnie lub mierzy do siebie z pistoletu-zabawki. Rytm jego egzystencji wyznaczają rozmaite fobie, lęki i ataki paniki. I to pierwszy pomysł, który psuje ostateczną wymowę książki, zamiast nadawać jej niepowtarzalnego kształtu. Przesada w tym wypadku nie służy budzeniu śmiechu, wręcz przeciwnie – zdradza rzeczywistą bezradność autora, którego nie stać na wykreowanie zestawu działań osobnych. Powielanie jednego motywu w podobnych odsłonach, choćby i opierało się na oryginalnych źródłach strachu (a nie zawsze tak jest), psuje efekt. Tytułowe hasło „Muszę kończyć, umieram”, kiedy odnosi się do bezustannego umierania ze strachu, zaczyna nużyć – i to, niestety, dość szybko. Drugim elementem psującym całkowicie obraz lektury okazuje się puryzm językowy bohatera. Coś, co z trudem przebiłoby się w filmie (przy zwiększonym stopniu wyrozumiałości widzów), w „Muszę kończyć, umieram” przyprawia o zgrzytanie zębów. Maksymilian jest uczulony na rozmaite obiegowe powiedzenia i kolokwializmy, na błędy językowe, na gwarowe naleciałości fonetyczne i wszystko, co nie jest językiem literackim. Bez przerwy poprawia bliskich, zachowując się jak niezrealizowany polonista, nad tą obsesją rozwodzi się także narrator, rozdmuchując temat do rozmiarów, które przysłaniają całą fabułę. Żeby pokazać, jak rozpowszechniony jest problem lingwistycznej nonszalancji, a być może i ze względu na indywidualizację stylu postaci, dialogi z ulicy zapisywane są ze szczególnym naciskiem położonym na typowe i popełniane notorycznie błędy. Chyba Grzegorz Sobaszek zbyt dosłownie potraktował edukacyjną misję, jaką spełniać powinna literatura, bo w ferworze walki o czystość językową zagalopował się zbyt daleko. Miało być śmiesznie i atrakcyjnie, jest żałośnie i nudo miejscami. Przewidywalne do bólu reakcje głównego bohatera próbuje autor ratować, układając lekko absurdalną fabułę, w której rządzi nie logika ale chaos – lecz na reanimację zarżniętego bezlitośnie tekstu jest już trochę za późno. Grzegorz Sobaszek pisze bez kompleksów, co z tego, skoro kurczowe trzymanie się raz wymyślonych zjawisk odbiera narracji cały urok i odwraca uwagę od niebanalnych rozwiązań.

„Muszę kończyć, umieram” to powieść przede wszystkim dla cierpliwych, za mało w niej wewnętrznego spoiwa, za dużo przegadania i bezładu. Nie wystarczy zapisywać wszystko, co się wymyśli, przydałoby się do tego dołożyć jeszcze trochę krytycyzmu. Źle, kiedy dzieło bawi autora bardziej niż jego czytelników, a obawiam się, że w przypadku tej książki tak właśnie często będzie.