Zack Davisson: Yurei. Niesamowite duchy w kulturze japońskiej

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2018.

Zestawienie symboli

Duchy w kulturze japońskiej są czym innym niż duchy dla odbiorców Zachodu, Zack Davisson świetnie zdaje sobie z tego sprawę i zamienia się w przewodnika po ukrytych sensach dzieł – literatury, malarstwa, teatru czy filmu. Daje odbiorcom zestaw narzędzi, które przydadzą się przy śledzeniu otworów (nawet tych, które funkcjonują w ramach popkultury i docierają do szerokich grup odbiorców). Przedstawia autor najbardziej znane czy najważniejsze duchy w kulturze japońskiej, opowiada, kim one są, skąd się wzięły, co przeżyły (jak zginęły) oraz… gdzie i w jakich okolicznościach się obawiają. Nawiązuje tutaj do obyczajowości i do wierzeń, do tradycji, ale i do współczesności. We wszystkich tych ujęciach duchy mogą się pojawiać – i dobrze umieć je rozróżniać. Nawet jeśli nie wierzy się w zjawiska nadprzyrodzone – warto poznać tę klasyfikację dla lepszego rozumienia tradycji japońskich. Zack Davisson do tematu podchodzi z badawczą dociekliwością, ale też z gawędziarskim wyczuciem. Przeładowuje tom faktami, ale czyni to tak, by nie przytłaczać odbiorców nadmiarem wiedzy – raczej żeby umożliwić im poznawanie nowych wiadomości. Poza odczytywaniem znaczeń niesionych przez duchy yurei autor przygląda się ich realizacjom w sztuce. I tak opowiada na przykład, jakie są charakterystyczne wizerunki wybranych duchów – a nawet co oznaczają konkretne rozwiązania plastyczne. Osobno omawia teatr – tu skupia się zwłaszcza na robieniu wrażenia na widzach, analizuje mechanizmy pozwalające przedstawiać duchy – czasami to system zapadni albo sposób oświetlenia, specjalny kostium lub… symbole znaczące niemal wyłącznie dla wtajemniczonych. Dzięki temu umożliwia szerokiemu gronu odbiorców pełniejsze doświadczanie sztuki. Jest świadomy, że yurei trafiają też do filmów, które mogą dotrzeć do mas – i docierają, tyle że bez odpowiedniego klucza interpretacyjnego zamiast strachu budzą śmiech. Zack Davisson deszyfruje ukryte znaczenia. Sporo miejsca poświęca w tomie również zbiorom opowieści, literaturze japońskiej. Odnotowuje kolejne próby tworzenia antologii opowieści niesamowitych, pokazuje, jak rozbudzała się wyobraźnia twórców – skąd brały się fabuły, które przeszły już do klasyki. „Yurei. Niesamowite duchy w kulturze japońskiej” to książka pełna atrakcyjnych dla czytelników szczegółów – ciekawie napisana. Tutaj, mimo zakorzenienia w faktach, nie odczuwa się przesytu informacjami, Davisson daje się poznać jako autor świadomy swojej roli w popularyzowaniu wiedzy o kulturze Japonii. W trakcie lektury staje się powoli jasne, jak wielkie są różnice w postrzeganiu przybyszy z zaświatów w kulturze Zachodu i w twórczości orientalnej. Autor pomaga zrozumieć twórcze wybory artystów i zakodowywane przez nich przesłania. Ale mimo niezwykle atrakcyjnej tematyki nic by z tego nie wyszło, gdyby Zack Davisson nie miał daru opowiadania. Na szczęście wie, jak zaintrygować czytelników, co im zaproponować, żeby zostali do końca przy popularnonaukowej lekturze i traktowali ją jako źródło rozrywki. „Yurei” to publikacja warta rozpropagowania, wypełniona oryginalnymi danymi, ale i bogatym materiałem ilustracyjnym. Odpowiednio dobrane przykłady przyciągają uwagę. To dobrze rozczytany fragment kultury i obyczajowości, dostarczający rozrywki najbardziej wymagającym odbiorcom.