Mark Twain: Królewicz i żebrak

Kropka, Warszawa 2023.

Zamiana

To powieść dla dzieci - książka w stylu, w jakim dzisiaj już nie buduje się fabuł i nie proponuje samych narracji. Gęsta, nasycona wydarzeniami (niekoniecznie chroniącymi najmłodszych bohaterów) i momentami wręcz wymagająca dodatkowych wyjaśnień, tak, żeby mali odbiorcy mogli odnaleźć się w przedstawianym świecie. Jednak po publikację Marka Twaina w tłumaczeniu Anny Bańkowskiej sięgną raczej dorośli - i to z sentymentu. Dzieci przecież historię księcia i żebraka znają z mocno upraszczanych fabuł i historyjek, nie szukają zatem rozłożystych narracji, nawet za cenę rezygnowania z kontekstu obyczajowego. Mark Twain tymczasem sięga do pierwszej połowy szesnastego wieku i zaprasza odbiorców w podróż w czasie - przybliża im wydarzenia rozgrywające się w dwóch kontrastujących ze sobą miejscach, na królewskim dworze i w dzielnicy nędzarzy. Pewnego dnia dwóch chłopców przypadkowo odkrywa, że może na chwilę zamienić się ubraniami - tylko stroje pozwalają stwierdzić ich tożsamość, bez tego byliby nie do rozróżnienia. Chociaż przyszli na świat w skrajnie różnych środowiskach, są identyczni. Nie zamierzają zresztą wcielać się wzajemnie w swoje role, to przypadek sprawia, że muszą przez pewien czas (i z brakiem wizji pozytywnego zakończenia) żyć w skórze rówieśnika w zupełnie innych warunkach, niż byli przyzwyczajeni. W efekcie mały Tom - uliczny urwis i żebrak, który nauczył się kombinować, żeby przetrwać, musi zderzyć się z królewską etykietą i zasadami savoir-vivre'u, które wydają mu się mocno przesadzone, za to Edward - wypieszczony i wychuchany królewicz (znów Anna Bańkowska próbuje wpłynąć na pokolenia i zmienić wygodne przyzwyczajenia, zastępując utartego "księcia") - nie wie, jak wysławiać się, żeby nie narażać się na drwiny i co robić, żeby unikać razów przychodzących z każdej strony. Obaj chłopcy źle czują się w nowych środowiskach i obaj muszą wykazać się sprytem oraz inteligencją, żeby dostosować się do zastanych warunków. Obaj też - ponieważ nie mieli czasu na przygotowanie się do zmian - zaskakują otoczenie i zostają posądzeni o choroby psychiczne. Nie mają jednak czasu na walkę z drobnymi uciążliwościami, skoro trzeba przymierzyć się do prawdziwego wyzwania i zapobiec nieszczęściom. "Królewicz i żebrak" to powieść przygodowa w stylu, którego dzisiaj już literatura czwarta uświadczyć nie może. Klasyczna historia oparta na pomyśle, który zapładniał wyobraźnię twórców i czytelników, obecnie jest najczęściej spłycana i dostosowywana do możliwości poznawczych młodych odbiorców - jednak z pewnością warto poznać podstawową wersję i nacieszyć się wizją bohaterów, którzy są w stanie wyjść cało z różnych opresji, nawet bez wsparcia rówieśników czy bez przygotowania do ekstremalnych wydarzeń. Oczywiście po Twaina sięgać zawsze warto: ale istnieje niebezpieczeństwo, że dzisiejsze dzieciaki uznają tę lekturę za zbyt trudną.