Iwona Menzel: Po wsze czasy

MG, Kraków 2018.

Bycie w historii

Nastoletnia Augusta dla ochrony przed skandalem obyczajowym zostaje wydana za kilkadziesiąt lat starszego mężczyznę i wysłana do Białegostoku. Tam ma prowadzić spokojne i gospodarskie życie. Na początku kobiety nic nie cieszy, ani wspaniała posiadłość, ani oddana służba, ani to, że wszystko działa jak w idealnym mechanizmie. Bohaterka dziwi się, że nikt nie podziela jej niechęci do miejsca. Stopniowo wrasta w dwór i poznaje rzeczywistość oraz mentalność Polaków pod zaborami. Jednak jest osobą z zewnątrz i może też dokonywać ciekawych obserwacji obyczajowych oraz kulturowych. Jej spojrzenie jest wzbogacone o dystans do codziennych wydarzeń: oczami Augusty zatem widzi się więcej. Do tego kobieta nie może pozostać obojętna na krwawe zamieszki i potyczki, na kwestie związane z patriotyzmem czy powstańczymi echami. Sprawdza, co wstrząsa mikroświatami jej służby i sąsiadów, sama jednak nie angażuje się w pełni w akcję, przynajmniej do czasu. Nastoletni bunt w końcu przecież minie, a na bliskie otoczenie zawsze można liczyć, kiedy jest się panią na włościach. Augusta staje się punktem odniesienia dla drobnych i wielkich dramatów, rozczarowań lub nadziei, umożliwia sprawdzanie, jak egzotyczne wydają się naturalne dla Polaków zachowania w chwili próby dla obserwatora z zewnątrz. Istnieje i zapewnia azyl swoim ludziom. Iwona Menzel powieścią historyczną „Po wsze czasy” trafić chce przede wszystkim do kobiet, chociaż rezygnuje z typowo kobiecej narracji i poetyki chick-litów, a tom zaczyna od sceny rozerwania księcia Sergiusza na krwawe strzępy (w relacji przedstawianej małej dziewczynce). Stawia jednak w pierwszej kolejności na miłość i porywy serc, miłosne strategie lub plany skazane z góry na niepowodzenie. Pokazuje kwestię gwałcenia służących przez panów, rozterki związane z nieślubnymi ciążami, siłę uczucia i jego piękno mimo wszystkich trudności. Pozostaje najbliżej bohaterek, jest w stanie nakreślić relacje rodzinne, empatię i troskę o członków rodziny, nawet tej bardziej odległej. Bardzo podkreśla motyw więzi międzyludzkich. Chociaż „Po wsze czasy” przenosi czytelników do dawnej – już minionej – obyczajowości, same uczucia są tu ponadczasowe i zrozumiałe bez względu na tło historyczne. Menzel wie, jak budować opowieść, żeby była atrakcyjna dzisiaj – a nie popaść przy tym w wulgarne lub zbyt ekstrawaganckie tony. Związki między postaciami to jej wabik na czytelniczki.

Poza tym jednak autorka skupia się na odwzorowywaniu tła historycznego. Jest tu bardzo precyzyjna i nie stroni od naturalistycznych nawet scenek. Dba o to, by akcja nie rozgrywała się w próżni, koloryt lokalny jest tu silnie zaznaczany i stanowi o sile tej książki. Wydarzenia Menzel przedstawia umiejętnie, nie przeplata akcji obyczajowej fragmentami podręczników, wie, czego mogą doświadczać i jak myśleć jej bohaterowie – ta precyzja w ujęciu tematu może się odbiorczyniom podobać. „Po wsze czasy” to powieść dopracowana pod takim względem. Chociaż, co ciekawe, autorka skleja ją z wielu stereotypów i motywów, które są już czytelnikom znane z innych powieści historycznych. Nie ma tu wątków nowych, nieznanych lub przystosowywanych na siłę do realiów z przeszłości, by wypracować porozumienie między bohaterami a odbiorcami. Mimo takiej wtórności „Po wsze czasy” to książka, która nie wydaje się odtwórcza, nie męczy wykorzystywaniem schematów. To zasługa udanej narracji oraz wielopłaszczyznowych kreacji bohaterów. Dobrze się ją czyta.