Łukasz Lamża: Trudno powiedzieć

Czarne, Wołowiec 2022.

Komplikowanie świata

Łukasz Lamża ma talent do wybierania tematów, które zapewnią mu zainteresowanie co bardziej ambitnych czytelników. Jego "Trudno powiedzieć" to rozprawienie się z czterema kategoriami, które budzą coraz większe kontrowersje, chociaż powinny - na logikę - przydawać się do porządkowania świata. Lamża przygląda się czterem wielkim tematom: chorobom, inteligencji, rasie i płci - rozbija je na części pierwsze i po kolei analizuje, pokazując czytelnikom, dlaczego łatwo przy nich wpada się w pułapki wnioskowania. Naświetla kolejne komplikacje związane z nie do końca trafnymi definicjami i rejestruje przemiany obyczajowe, które same w sobie stają się czynnikiem wyzwalającym inne interpretacje przedstawionych pojęć. Nade wszystko jednak tłumaczy, dlaczego pozornie niewinne określenia stać się mogą zarzewiem konfliktu. Wiele ta książka mówi o dzisiejszych ludziach jako takich, a do tego pozwala przyjrzeć się zjawiskom czasami sygnalizowanym w mediach, zwykle jednak rzadko podlegającym dodatkowej refleksji. Pojęcia niegdyś uznawane wręcz za pierwotne, teraz nabierają nowych znaczeń i wpływają na tworzenie się nowych podziałów w społeczeństwie. Łukasz Lamża zajmuje się takimi właśnie sprawami - bardzo szczegółowo i jednocześnie bardzo ciekawie. Podchodzi do tematu z dużym zainteresowaniem, z dociekliwością badacza i... sporą dozą ironii, która później przekłada się na atrakcyjną narrację wypełnioną inteligentnymi żartami.

Sięga autor między innymi po opowieści o tym, jak źle rozumiana poprawność polityczna hamuje rozwój lub przyczynia się do błędnych interpretacji: strach przed oskarżeniem o rasizm może sprawiać, że uczeni będą przymykać oko na oczywiste różnice anatomiczne, a kolejne testy na inteligencję przestaną mierzyć inteligencję jako taką, a zaczną być przydatne wyłącznie w kontekście jednego kwestionariusza. Lamża zastanawia się też, w którym momencie pojawia się granica kontrolowania stanu zdrowia - można robić coraz bardziej dokładne badania (chociaż część z nich nie pozostanie bez wpływu na kondycję człowieka), ale istnieje granica, za którą zamieni się to w uciążliwość i wykluczy możliwość prowadzenia satysfakcjonującego trybu życia. Osobne zagadnienie stanowi płeć - autor opowiada o tym, co składa się na wiele pojęć z kilkuset terminów służących aktualnie do określania płci. Wyjaśnia czytelnikom, po co kategorie z jasno ustalonymi granicami i stara się przywrócić zdroworozsądkowe myślenie. Odkrywa przed odbiorcami to, co mogło być dla nich niejasne albo trudne do samodzielnego poznania, wykonuje całą pracę badawczą po to, żeby przybliżać efekty w przystępnym tekście. Eksperymentuje i gromadzi materiały, angażując się w kolejne zadania (wypełnia między innymi test na inteligencję). Pisze tak, że nie sposób oderwać się od lektury - nawet jeśli momentami jego wnioski nie wypadają krzepiąco.

Jest "Trudno powiedzieć" książką o tym, jak ludzie potrafią utrudniać sobie codzienność - i o tym, dlaczego mimo świadomości konsekwencji takiego zachowania w dalszym ciągu wikłają się w podobne problemy. Jest analizą dzisiejszych bolączek i kategorii, które tracą na przydatności w wyniku nieodpowiedniego do nich podejścia. Łukasz Lamża nie rozczarowuje - w jego publikacjach można się zatracić.