Kaja Nordengen: Mózg rządzi!

Marginesy, Warszawa 2018.

Tajemnice

„Mózg rządzi” to publikacja popularnonaukowa przygotowana tak, żeby odbiorcy – którzy nie są specjalistami w dziedzinie neurologii – dowiedzieli się jak najwięcej o możliwościach ludzkiego organizmu. Kaja Nordengen potrafi pisać zrozumiale i jasno, a przy tym nie rezygnując z fachowych wiadomości. Przekazuje je w zgrabnej formie, którą dodatkowo jeszcze wzbogaca wstawkami z własnych doświadczeń, odczuć albo ironicznie podbarwionych obserwacji. Tym samym jako autorka przestaje być dla czytelników anonimowa, łatwiej jej będzie zaangażować innych w lekturę. „Mózg rządzi” to szansa na odkrywanie siebie, możliwości ciała i umysłu – oraz droga do zrozumienia procesu uczenia się czy przeżywania emocji, zmian w samopoczuciu itp. Nordengen zajmuje się tematem mózgu z wielu perspektyw. Tłumaczy jego budowę, dba o to, by czytelnikom zapadły w pamięć poszczególne nazwy albo funkcje. Odwołuje się do ciekawostek: kiedy operacje ratujące przed konkretnymi schorzeniami wywołują niespodziewane i „dziwne” przypadłości. Przez cały tom z powodzeniem autorka próbuje pokazać, jak fascynujący jest mózg – i jak mało, mimo wszystko, jeszcze o nim wiemy. Tom nadaje się na lekturę dla młodych ludzi zainteresowanych biologią czy nauką o człowieku, ale przyda się również dorosłym. Tym drugim na pewno do rozwiania szeregu mitów o mózgu funkcjonujących w obiegowych przekonaniach. Autorka świetnie zdaje sobie sprawę z tego, jakie sądy podziela większość jej czytelników. Jednak zamiast wdawać się w pojedynek na argumenty, woli po prostu odpowiednio naświetlać fakty i stan badań, tak, żeby rozwiać wątpliwości. „Mózg rządzi” to książka, która wolna jest od pułapek schematyczności. Kaja Nordengen celowo unika w niej też hermetyczności – formę dostosowuje do percepcji zwykłych odbiorców, o trudnych sprawach pisze z wielką swobodą, zupełnie jakby odkrywanie zagadek mózgu sprawiało jej dużą przyjemność.

W relacji znajduje autorka miejsce na omawianie wspomnień i na analizowanie wrażeń zmysłowych. Pokazuje, jak funkcjonuje pamięć, jak na mózg wpływa stres, a jak – używki. Przygląda się testom na inteligencję i komentuje znaczenie rozmiaru mózgu. Tłumaczy, co wyróżnia człowieka spośród innych stworzeń. Skupia się na mózgu, ale przez cały czas uwzględnia szereg przyjemności czy życiowych wyborów, tak, by pierwszym wyczuwalnym efektem lektury było lepsze zrozumienie siebie. To dla odbiorców wymierna korzyść. „Mózg rządzi” zaczyna w takim układzie być przewodnikiem, wskazówką dla czytelników, którzy są ciekawi, jak funkcjonują.

Poza przejrzystą narracją oferuje ten tom jeszcze dobrze przygotowane ilustracje, szkice, dzięki którym odbiorcy nie będą musieli uciekać się do wyobraźni i utrwalą sobie wiadomości. Rysunki przydadzą im się do umiejscowienia omawianych partii mózgu – i powiązania ich z konkretnymi czynnościami. „Mózg rządzi” to publikacja, która nie ma felietonowego charakteru i dotyczy rzeczy mocno skomplikowanych, a jednak autorce udała się niemożliwa prawie sztuka: przez całą lekturę nie zwalnia tempa ani na moment, utrzymuje uwagę widzów na stałym poziomie. O mózgu opowiada zajmująco, zaangażuje więc w temat bez większego trudu. Jest to książka dla tych, którzy lubią wiedzieć, ale nie mogliby przeprowadzać samodzielnie pogłębionych studiów nad tematem zagadek ludzkiego umysłu. Kaja Nordengen jest lekarką i wykładowcą akademickim – ale tego w książce się nie odczuwa, czy też inaczej: fachowość nie staje się mankamentem, barierą w lekturze, zadziałała tu wysoka samoświadomość i sprawność literacka, wyczuwalna na każdej stronie myśl o komforcie czytelników. Z tą książką można bez problemu pojąć, jak działa mózg.