Tadeusz Czekalski: Bułgaria

Trio, Warszawa 2010.

Historia konfliktów

Dylematem wielu historyków jest przyjęcie odpowiedniej perspektywy narracyjnej – wyważenie proporcji między pracą badacza a literackością, która wpływa na odbiór tekstu. Tadeusz Czekalski zdecydował się na chłodny, obiektywny dyskurs, by przybliżyć odbiorcom współczesne dzieje Bułgarii. W serii wydawnictwa Trio „Historia państw świata w XX i XXI wieku” proponuje kolejny już tom, charakteryzujący specyfikę bułgarskiego narodu.

Czekalski rezygnuje z popularnonaukowego czy lekkiego stylu, nie stara się też o budowanie dramaturgii tam, gdzie – z uwagi na przebieg wydarzeń byłoby to możliwe. Nie próbuje także oceniać wagi decyzji politycznych czy stosowanych przez przedstawicieli narodu rozwiązań, przyjmuje opcję z prezentowaniem zjawiska i wyliczaniem jego konsekwencji. Najlepiej widać to w przypadku przedstawienia przebiegu wojen – najpierw konfliktów bałkańskich, potem – drugiej wojny światowej – Czekalski zatrzymuje się na suchych danych, datach i faktach. Nie ma czasu na przeprowadzanie skomplikowanych analiz i interpretacji, nie ma miejsca na wielostronny ogląd sytuacji. „Bułgaria” to tom skondensowany, akademicka esencja dziejów jednego kraju.

Rozpoczyna się ta książka od ogólnych informacji geograficznych i skrótowego, chociaż nie pobieżnego, rysu historycznego – tu w końcu ma miejsce początek budowania tożsamości narodowej, jak się potem okaże – kluczowej dla zrozumienia dziejów całego kraju. Czekalski umiejętnie łączy przemiany polityczne z opisem organizacji życia kulturalnego. Właściwą opowieść inicjuje rok 1885 – od tej pory autor opisywać będzie historię nowoczesną. Warto zwrócić uwagę na wyważenie proporcji – badacz stara się poświęcać tyle samo miejsca na fakty z życia politycznego (te, które miały znaczenie na arenie międzynarodowej oraz – istotne w perspektywie kraju), na przemiany ekonomiczne i zjawiska kształtujące gospodarkę kraju, na przekrój demograficzny i statystyki, dotyczące mniejszości narodowych – to zagadnienie szczególnie istotne tam, gdzie strefy konfliktów między bułgarską i niebułgarską ludnością zaważały na losach państwa. Nie ma sensu przywoływanie tutaj konkretów – ale z czasem Czekalski zaczyna sięgać do elementów, które z pewnością zainteresują nawet zwykłego czytelnika, przyjmując, że taki zechce po nietypową lekturę sięgnąć – jak na przykład charakterystyka pierwszych studentek i, ogólniej, środowiska kobiecego. Pojawia się tu i problem antysemityzmu przed wojną, i konflikty na tle wyznaniowym. Autor przedstawia budowę socjalistycznego miasta (ciekawostką będzie wizja nowoczesnego małżeństwa, poprzedzająca opis polityki rodzinnej – znalazło się zatem w tomie miejsce i na dawkę obyczajowości). Dochodzi wreszcie Czekalski do zagadnienia bliższego polskim odbiorcom – do sfery turystyki. Każdy opisany element zamyka rozdziałem syntetyzującym zdobycze kultury – opowiada o literaturze, teatrze i muzyce (ciekawe, ilu czytelników przed lekturą potrafiłoby wymienić bułgarskie zespoły rockowe?).

Tadeusz Czekalski proponuje publikację specjalistyczną, ale przynoszącą wiele interesujących wiadomości, rzeczową i konkretną, a miejscami lekko ocieplaną – między innymi przez sięganie do biografii i wspomnień opisywanych ludzi. To podręcznik utrzymany w klasycznym stylu, przesycony danymi – dobre źródło wiedzy, trudniejsza lektura podręczna.