Paweł Kowal: Abakanowicz. Trauma i sława

Agora, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2023.

Materiał

Tom "Abakanowicz. Trauma i sława" jest publikacją potężną - nie tylko ze względu na objętość, ale i na ilość zgromadzonych materiałów. Paweł Kowal nie zamierza podążać ścieżkami wytyczanymi przez dzisiejszych biografów celebrytów - zamiast skupiać się na informacjach uzyskanych wyłącznie z bezpośrednich wypowiedzi bliskich artystki przenosi uwagę na wnikliwe badanie źródeł. W efekcie jest w stanie - między innymi - odtworzyć linię genealogiczną Abakanowiczów, tak, żeby pokazać odbiorcom, z jak nietuzinkową postacią mają do czynienia i w jakich warunkach mogła się w ogóle ukształtować jej pozycja w sztuce. Magdalena Abakanowicz jest tu przedstawiana z kilku perspektyw: na początku dość długie analizowanie pochodzenia przodków. Później autor właściwie pomija temat dzieciństwa i dojrzewania, przeskakuje od razu do kwestii związanych z tworzeniem - zaczyna go interesować Magdalena Abakanowicz jako artystka, która ze wszystkich sił ucieka od etykietki tkaczki, ale zajmuje się tkaninami. Tyle tylko, że wymyśla na nie oryginalne i twórcze rozwiązania. Owszem, na samym początku działalności proponuje tkaniny wpisujące się w zapotrzebowanie - i przy okazji w szarą codzienność peerelowską - jednak dość szybko opuszcza to środowisko i zaczyna się zajmować tym, co przyniesie jej międzynarodową sławę. Ta część tomu poświęcona jest pracy - a Paweł Kowal nie próbuje przedstawiać komentarzy krytyków sztuki. Interesuje go bardziej proces przedostawania się do świadomości publicznej oraz to, co kulturoznawców rzadko kiedy w ogóle intryguje: jak prace Magdaleny Abakanowicz mogły w ogóle powstawać. Pokazuje tworzenie się zespołu ludzi, którzy mogli realizować artystyczne wizje, czasami odnosi się do tematu transportu czy oglądania ogromnych tkanin przed nadaniem im finalnego kształtu. Mowa tu o przejściowej fascynacji linami i o podejściu Magdaleny Abakanowicz do tworzywa, a nawet - niekiedy - o samej pracy koncepcyjnej, budowaniu kształtu wystawy dopasowanej do miejsca. Kiedy już autorowi udaje się bardzo szczegółowo omówić temat abakanów (łącznie z powstaniem samej nazwy), a także okrasić opowieść interesującymi fotografiami - przenosi się na chwilę na grunt prywatny. Przedstawia kwestię małżeństwa Abakanowicz i przyjaciela domu - człowieka, który przy artystce stał zawsze i podróżował jako "ten trzeci". Zamyka zatem książkę bardziej osobistymi tematami, chociaż nie odziera artystki ze wszystkich tajemnic, jedynie zaznacza ich istnienie w biografii. Jest jeszcze jeden temat, wplatany w historię życia i działań twórczych Magdaleny Abakanowicz trochę wstydliwie, trochę na marginesie - a jednak na tyle ważny, że starannie omawiany - kwestie polityki w życiu artystki. I tu Paweł Kowal szuka usprawiedliwienia dla zachowań, które wydają się dziwne, dla stania z boku, kiedy społeczeństwu zależy na przewodnikach i poparciu ruchu w stronę zmian. Zajmuje się też odpowiadaniem na pytanie, jakie były związki Abakanowicz z polityką w czasie, gdy potrzebowała zgody władz na wyjazd na zagraniczną wystawę. Nie przytłacza odbiorców takimi zagadnieniami, ale przygląda się im dokładnie - bo wie, że bez nich portret artystki byłby mniej pełny.

"Abakanowicz. Trauma i sława" to książka napisana tak, by jak najlepiej można było zrozumieć artystkę, która znalazła osobny pomysł na siebie i swoją sztukę. Chociaż autor nie zajmuje się dziełami jako takimi, jest w stanie wyznaczyć zmiany i kierunki poszukiwań, sprawdza, jak zmieniały się oceny historyków sztuki lub krytyków. Mnóstwo interesujących tematów tu zamieszcza, a przy tym nie ucieka w ogólniki czy banały - wszystko, co przedstawia, ma uzupełniać wizerunek Magdaleny Abakanowicz jako artystki.