Gabriel Garcia Marquez, Mario Vargas Llosa: Dwie samotności. Dialog mistrzów

Muza SA, Warszawa 2021.

Spotkanie

Ten tom jest publikacją w sam raz dla wszystkich moli książkowych, znakomitym dopowiedzeniem dla fanów twórczości Marqueza i Llosy, przypadnie do gustu również ludziom zainteresowanym autotematyzmem i warsztatem wielkich twórców. Jest to książka, która została rozbudowana do swoich rozmiarów za sprawą różnych dodatków: sedno, czyli jej serce, nadawałoby się na broszurę. Sporą część zajmują bowiem recenzje, komentarze i własne wspomnienia świadków wielkiego spotkania - nie ma tu zacięcia dziennikarskiego ani fachowości pióra, nie ma też większych sensacji: ot, zdawanie relacji z czegoś, co samo w sobie dopowiedzenia ani reklamy nie potrzebuje. "Dwie samotności" jednak mają być także przygotowaniem do cennego dialogu i do głosu, którego w literaturze - nie tylko iberoamerykańskiej - zabraknąć nie może.

Ci pisarze są już uznawani za mistrzów, są w stanie też zapełnić salę słuchaczami i zaprosić ich do pełnej refleksji, ale i konkretów z zakresu tworzenia literatury rozmowy. Nic dziwnego, że zapis takiego spotkania może i po latach stanowić ważną i wartościową wskazówkę w procesie interpretacji, ale też w próbach zrozumienia podejścia do literatury obu autorów. W "Dwóch samotnościach" najbardziej liczy się możliwość dotarcia do głębi, sprawdzenia, jak dwa wielkie umysły prowadziły dialog na temat bliski tym, którzy literaturę kochają. Nie ma tu mowy o prostych pytaniach, które uniemożliwiają zastanowienie się nad dziełem - istotne jest natomiast wciąż analizowanie struktur i procesów myślowych, inspiracji oraz problemów zakodowanych w książkach. Jeden pisarz wciela się w rolę uważnego czytelnika, drugi odpowiada na jego wątpliwości czy spostrzeżenia, obaj wzajemnie szanują się, cenią i przyjaźnią. Ale gdy w grę wchodzi literatura, zamieniają się w badaczy. Unikają oceniania, próbują za to zrozumieć. Prowadzą dyskusję nie na poziomie konkretnych wydarzeń z powieści: jeśli nawiązują do jakiegoś wątku, to po to, żeby pokazać jego znaczenie i sposób myślenia twórczego, źródła pomysłów i przesiąkanie literaturą w domu rodzinnym. Zastanawiają się nad powinnościami pisarza i nad tym, czy literatura może przenosić znaczenia społeczne i polityczne. Zdradzają od czasu do czasu tajniki pisania, pokazując, jak docierali do pewnych informacji i po co im one były. Nie będzie zatem wzniosłych słów o tworzeniu - raczej podejście rzemieślnicze. Ale Marquez i Llosa ze zrozumiałych względów rezygnują też z fałszywej skromności: są przekonani, że ich proza ma wielkie znaczenie, wiedzą, że nie powinni się krygować i udawać, że jest inaczej - dzięki czemu mogą zabrać słuchaczy w podróż po własnym świecie. Czytelnicy tego tomu dowiedzą się między innymi, jak narodziła się ta przyjaźń między dwoma geniuszami literatury i jakie wydarzenia doprowadziły do spotkania. To publikacja dla czytelników znających arcydzieła literatury i szukających dodatkowych komentarzy do nich - samodzielnie może jednak zaistnieć za sprawą refleksji na temat pisania i na temat roli literatury - to, co odkrywają pisarze w kontekście powieści w Ameryce Łacińskiej spokojnie da się rozszerzyć na inne środowiska. Mimo nawiązań do wydarzeń historycznych ważne są tu kwestie uniwersalne.