Tadeusz Dołęga-Mostowicz: Pechowy literat i inne opowiadania, nowele, humoreski

Iskry, Warszawa 2021.

Obserwacje

Iskry mają bardzo przyjemny zwyczaj łączenia biografii literatów z wyborami ich drobnych tekstów. I tak Tadeusz Dołęga-Mostowicz daje się poznać teraz nie od strony :Kariery Nikodema Dyzmy", a przez obszerne zestawienie wczesnych literackich wprawek, niewielkich utworów pisanych przede wszystkim do prasy. "Pechowy literat i inne opowiadania, nowele, humoreski" to książka interesująca. Pozwala dotrzeć do literackich zabaw i popisów, do możliwości "warsztatowych" i niezwykłej wyobraźni. Tu każdy kolejny tekst czymś zaskakuje. Co ciekawe, znalazły się w wyborze - jako intrygujące dodatki - utwory agitacyjne, takie, których dzisiaj nie da się czytać bez wyjaśnień (i te wyjaśnienia czytelnicy otrzymują w przypisach, mogą zatem skoncentrować się na przesłaniu i formie), ale też obrazki rodzajowe i żarty. Tadeusz Dołęga-Mostowicz jawi się tu jako twórca, który warsztat doskonale opanował, ponadto zdaje sobie sprawę z oczekiwań czytelników prasy codziennej z różnych sfer. Proponuje zatem przede wszystkim inteligentną zabawę dla odbiorców, jak się okazuje, ponadczasową, bo nawet teraz nietrudno dostrzec wyczulenie autora na komizm. Poszukiwanie zagadnień, które sprawdzą się w małych formach to jeden z atutów tej prozy. Tadeusz Dołęga-Mostowicz angażuje się w sprawy codzienności, ale urozmaica też teksty i fabuły przez zaglądanie do przedstawicieli różnych sfer społecznych. Raczej nie zamierza nikogo wychwalać ani promować, wybiera przeważnie śmiech lub puenty - to decyzje pisarskie, za które można autora cenić. Nie zajmuje się wyłącznie portretowaniem ludzi o wyrazistych charakterach. Wplątuje ich w całe sceny i w wydarzenia rozgrywające się w niewielkich objętościowo utworach.

Wybór został przygotowany tak, że nie powtarzają się chwyty literackie czy stylizacje, a Dołęga-Mostowicz jawi się jako twórca swobodnie operujący różnymi stylami i sposobami budowania narracji. "Pechowy literat" to wybór obejmujący między innymi zabawy językami z różnych epok lub gwarami, sięganie do przedstawicieli różnych warstw społecznych (na każdym poziomie można się spodziewać innego sposobu wysławiania się, ale też innego zestawu problemów). Tadeusz Dołęga-Mostowicz dba również o urozmaicenia gatunkowe, zachowuje się tak, jakby małe formy traktował jako ćwiczenia stylistyczne i próbki wyobraźni czy interwencji. Za każdym razem oferuje czytelnikom inną formę, a co za tym idzie - również inną narrację. Jest jednocześnie przekonany, że jego czytelnicy bardzo chętnie zajmą się podglądaniem bohaterów w niekoniecznie najbardziej reprezentatywnych momentach. To oznacza bezustanne podejmowanie gry z odbiorcami, zachęcanie ich do odkrywania nieznanego i do przeżywania za każdym razem innej pełnowartościowej (mimo że przedstawianej skrótowo) historii. Tadeusz Dołęga-Mostowicz daje się tu poznać jako wnikliwy obserwator, ale też portrecista. Jest w stanie w minimalnej objętości zawrzeć bardzo wymowne charakterystyki i zestaw wydarzeń uzupełniających bohaterów. To sprawia, że do dzisiaj jego proza może być przez odbiorców wybierana do rozrywkowej lektury. "Pechowy literat" to tom, który nie zmęczy odbiorców, a ukaże im możliwości twórcze.