Dominique Bona: Gala. Niebezpieczna muza

Noir sur Blanc, Warszawa 2022.

W poszukiwaniu skandalu

Jest to bardzo apetyczna publikacja dla tych, którzy lubią rozbudowane pod kątem obyczajowości i kontekstu kulturowego biografie. „Gala. Niebezpieczna muza” to tom, w którym na przeszło pięciuset stronach Dominique Bona przygląda się życiorysowi tajemniczej kobiety – czytelnicy poznają ją w momencie, gdy Gala jako młoda dziewczyna udaje się do sanatorium, by uciec przed gruźlicą. Przyciąga uwagę podróżnych, pozwala też samej autorce na rozwinięcie skrzydeł w ramach narracji – Gala jest postacią niezwykłą i już jako nastolatka intryguje oryginalną urodą, strojami i sposobem poruszania się. Wszystko w niej zapowiada pewność siebie i brak kompleksów, a także – niezwykle silną osobowość. I faktycznie w dalszej części „Niebezpiecznej muzy” będą się pojawiać wydarzenia świadczące o tych cechach. Szybko przyjdzie temat na opowiadanie o związkach: pierwsza poważna miłość – małżeństwo z poetą Paulem Eluardem zostaje tu rozłożone na czynniki pierwsze, a opisy poprzedzi jedynie sytuacja wojenna. Ważniejsze okazują się wątki obyczajowe. Między innymi Dominique Bona opowiada o relacjach Gali z matką ukochanego – i nie ma tu miejsca na sympatie i kompromisy. Od czasu do czasu autorka przywołuje fragmenty wierszy, które są inspirowane postacią Gali, częściej zajmuje się kształtem małżeństwa i sposobem kształtowania rzeczywistości we dwoje. Co ciekawe, temat macierzyństwa odrzucany przez samą Galę, również w tym tomie nie zajmuje zbyt wiele miejsca – autorka odnotowuje jednak chłodny stosunek matki do córki, przypomina najbardziej tragiczne momenty i przykrości. Nie zapomina i o kochankach Gali - również tych, którzy zdobyli sławę.

Bardzo uważnie obserwuje Dominique Bona to, co dzieje się w codzienności bohaterki tomu. Gala wprawdzie sama nie jest artystką, ale poświęca mnóstwo uwagi artystom – interesuje się sztuką w różnych jej przejawach i wie, co zrobić, żeby uruchamiać kreatywność wśród znajomych. Czasami jednak musi przebijać się przez obojętność czy stosunek do kobiet w ogóle: nie zawsze jej obecność jest mile widziana przez twórców, ale Gala się nie poddaje. Z czasem na chwilę znika z pola widzenia autorki tomu – kiedy trzeba nakreślić kontekst działań. Czytelnicy dowiedzą się między innymi o narodzinach dadaizmu i o inspiracjach artystycznych, w końcu na scenę wkroczy też Salvador Dali – drugi mąż Gali. I tutaj już Bona koncentruje się na mechanizmach działań. Tłumaczy, dlaczego Gala była dla malarza tak ważna, jak radziła sobie z jego problemami psychicznymi i jak sama w tym związku funkcjonowała. Rzadko do opowieści wkracza polityka, zwykle to po prostu zestawy poglądów, które są potrzebne do zrozumienia wzajemnych zależności w grupie artystów. Bona nie podąża wyłącznie za Galą – jest w stanie przedstawić także losy jej pierwszego męża, przypomina o tym, jakie wydarzenia mogły mieć na bohaterkę tomu wpływ i jakie zostały przez nią zignorowane jako sposób na walkę z konwenansami.

Jest w tej książce nie tylko ogromne wyczulenie na atmosferę epoki, ale też na samą narrację, która przenosi znaczenia i pozwala czytelnikom lepiej poznawać codzienność nietypowej muzy. Bona bardzo uważnie studiuje obyczajowość, dobrze orientuje się w tym, co dotyczy różnych dziedzin sztuki – i dzięki temu tworzy porywającą biografię o ponadczasowym charakterze.